انواع سنگ گچ در گچکاری

گچ نوعی کانی است غیر فلزی ,به شکل سنگ گچ و با فرمول شیمیایی CaSO4.2H2O (سولفات کلسیم آبدار) ، اصطلاح آن در زبان آلمانی به سنگ گچ را Gips و گچ پخته شده را Baugips و در  انگلیسی آن را Gipsm و به گچ پخته Plaster می گویند.

گچ تشکیل شده از ۷۹/۱ سولفات کلسیم و۲۰/۹ آب است و ۵۰ درصد حجم ساختار معدنی اش را آب  می سازد که آب خشکی است(آب تبلور) و تا نرسیدن به حرارت بالای ۲۱۲ درجه فارنهایت تغییر نخواهد کرد اما در این درجه آب تبلور تبخیر می شود.

وزن مخصوص گچ از ۸۵/۰ تا ۴/۱ تن برمتر مکعب متغیر است و بر اساس ریزی یا درشتی دانه و لرزیده و نلرزیده بودن آن متفاوت است و مهم ترین استفاده سنگ گچ در گچکاری است.

قابلیت حلالیت سنگ گچ در آب خیلی کم است. از ویژگی های این سنگ، حل شدن در اسید کلریدریک غلیظ است.از ویژگی های تشخیص سنگ گچ می توان حل نشدن در اسید سولفوریک را نام برد.

سنگ گچ در حالت خلوص کامل سفید رنگ است ولی عموما این سنگ دارای ناخالصی هایی به شکل ترکیب با اکسید های آهن یا کربن است که باعث می شوند رنگ آن در اشکال: قهوه ای خاکستری صورتی یا سیاه است.دیگر ناخالصی های سنگ گچ شامل دولومیت،کربنات کلسیم (آهک)، رس و در مواقعی کوارتز و بیتومین … هستند.

انواع  خواص سنگ گچ در گچکاری و دیگر کاربرد ها

۱- گچ خاکی

اين گچ (گچ کلوخی)، مخلوطی از گچ خاک رس و گچ پودری و چون دارای اکسید آهن است، زرد رنگ می باشد. و در برخی از مناطق ايران مخصوصا خراسان به وفور دیده می شود. زمين هاي گچي اين مناطق عاري از هر ترکيب سنگي و داراي ناخالصي هایي چون شن ريزه و خاک رس است. آن را به شکل تکه هاي قابل حمل کلوخه ای از زمين جدا کرده و به کوره می برند تا در حرارتی بین ۱۲۰ تا ۱۴۰ درجه بپزند (اگر این درجه بیشتر باشد گچ در اصطلاح می سوزد) و در نهایت پس از پختن می کوبند و سرند می کنند.

گيرایی اين سنگ گچ در گچکاری به کندي صورت می پذیرد و در سفیدکاری دستی براي پوشش طاق و قوس از آن استفاده می کنند. نوع مرغوب آن در اصطلاح چرب و نامرغوبش را زبر می گویند که بعد از لمس گچ خشک، نوع اين ويژگي ها معلوم می شود.

۲- سنگ بلورين گچ(سولفات کلسيم آبدار)

اين گچ رنگی شفاف دارد و در مواردی نیز بي رنگ است و نوع ترکيبات خام آن نیز مقاوم است. این سنگ گچ را از معدن خارج و يا از کوه جدا مي کنند و ملزم به پختن در کوره و حرارت بيشتری است که در نهایت  آن را آسياب می کنند و از این سنگ گچ در گچکاری بنای ساختمان ها، هم چون اسکلت سازي، پوشش قوس ها و طاق ها و همچنین گچکاری های تزئيني و گچبری ها به کار می گیرند. در ضمن به جز گچکاری در ساخت فرآورده هایی نظیر سنگ مصنوعی و تيغه هاي گچي و غيره کاربرد فراوان دارد. نوع گچ مرمري  آن حتی براي طراحی سنگ لوح کفپوش ها و به صورت سنگ ازاره در بناها استفاده می شود. خودگيري این گچ بسيار سريع است و در بيشتر موارد تجزیه و ترکیب شيميایي آن در۱۰ دقيقه انجام شده و گچ سخت مي شود. اين گچ را با آب و خاک به شکل ملات گچکاری و برایی پوشش هاي قوس و طاق به کار مي برند. در ضمن در نازک کاری گچکاری روي کار (سفيدکاری)، اول گچ را آماده وو سپس به شکل گچ کشته استفاده می کنند. در این گچکاری مقاومت فشاری بشیار زیاد است و حتی تا ۶۰ کيلو گرمم بر یک سانتيمتر مربع گچ می رسد.

۳- سنگ لايه ای و يا ابريشم گچ

از اين سنگ گچ با نام متورق و يا سر نيزه اي یاد می کنند و علاوه بر به کارگیری در انواع پوشش ها و قالب بندی ها برا طاق و تويزه در گچکاری های رسمي بندی و مقرنس سازی استفاده می شود. و به جز کاربری های این سنگ گچ در گچکاری و بنائی در مجسمه سازي و دندان سازی ، بتن مصنوعي (گچي) و.. نیز استفاده می شوند. اگر نوع مرغوب آن را مشت بگیريم گرد آن به نوک انگشتان چسبیده به حدي که اثرش به سختی پاک مي شود .آلاباستر یا رخام گچی جز این دسته سنگ گچ است که چرب مانند، متراکم، بی‌ رنگ یا سفید بوده و شکلی شبیه سنگ مرمر دارد اما با اختلاف سخت بودن تراش در سنگ مرمر ،در حالی که در آلاباستر چنین نیست و به راحتی می توان آن را تراش داد. رخام گچی بدون رگه است و چون خیلی شفاف نیست می توان از آن برای تهیه سنگ قبر و لوحه استفاده کرد. نامش از مهد و تاریخچه گچ در آلاباسترن محل اکتشاف آن در کشور مصر بنام آلاباسترن برگرفته است. سنگ هایی گچی رشته‌ای دارای جلای ابریشمی را ساتین اسپار و پولک‌ دار رخ‌ بزرگ و بی‌ رنگ و شفاف را سلینیت (گچ ورقه ایی مطبق) می گویند. از رخام گچی و ساتین اسپار برش و صیقل داده شده  برای ساخت کالا های تزئینی و زینتی استفاده می‌کنند ولی چون خیلی سخت و محکم نیستند کاربرد آنها ، محدود بوده و در حد مقدار کاربرد این سنگ گچ در گچکاری نمی رسد.